Chua Ngọt Trái Quách, Đá Me, Bình Bát Dầm

Giải khát ba món ngon mát: quách dầm, đá me, bình bát dầm.

Nắng lấp loá trên những dòng kênh rạch xanh xanh uốn lượn giữa xóm làng xanh um cây trái và đồng ruộng bát ngát xanh rờn. Đâu đó dọc con đường làng có cây to đầy trái quách tròn treo lủng lẳng. Bụi rậm rì bên bờ kinh thấp thoáng chùm me dốt nâu giòn và vài trái bình bát vàng ươm. Nóng vầy mà có ly quách dầm đá đường, ly đá me hay bình bát dầm là mát khỏi chê. 

Trái Quách

Về các tỉnh miền Tây Nam Bộ vào mùa hè, đặc biệt là Đồng Tháp và Trà Vinh, bạn sẽ thấy nhiều cây cao vút, thân cứng cáp loang lổ trắng, lá xanh non nhỏ xíu. Lúc lỉu trên cành vô số trái tròn quay như trái dừa khô, da xanh nhạt nổi gân trắng sần sùi. Vỏ trái quách đặc biệt cứng, dao thường chặt vô lại văng ra. Dân địa phương dùng cách “dĩ độc trị độc” bằng cách đập mạnh hai trái quách vào nhau. Bùm, vỏ trái nứt ra, để lộ ruột màu nâu sẫm tựa ruột me chín.

Mà nhớ, khi thấy người ta chuẩn bị đập quách, nên đứng thật xa cho chắc ăn. Không phải vì sợ bị văng trúng mà vì trái quách có mùi hương vô cùng đặc biệt. Nó vừa chua vừa nồng, nếu không quen thì không dễ ngửi. Quách chín rục có mùi dễ chịu hơn, chua chua và ngòn ngọt của rượu lên men. 

Quách còn đặc biệt ở chỗ rất “biết điều”. Biết vỏ cứng của trái mà rơi trúng đầu ai là tai họa như chơi nên trái quách thường tự rụng vào ban đêm. Hay một cái là dù rơi tự do từ độ cao bảy tám mét thì quách cũng chỉ lăn long lóc như trái banh chớ hiếm khi bị nứt vỏ. Sáng hôm sau chủ nhà chỉ việc lượm quách bỏ vô rổ đem đi bán hay chế biến thành món ăn hoặc thức uống ngon lành.

Quách non có ruột trắng, chua chát, giòn giòn, chấm muối ớt hay ăn cặp với mắm khá ngon. Quách chín nhiều xơ và hột nhỏ vàng nhạt, vị chua thanh. Múc ruột quách vô ly, thêm đường cát và đá đập nhỏ, quậy đều, bạn sẽ có thứ nước giải khát tuyệt vời. Chua, ngọt, mát lạnh, mấy cái hột quách sần sật nhai thiệt đã! Món sinh tố quách trong bịch đông đá bán ở cổng trường luôn được các em học sinh ủng hộ nhiệt tình vào ngày nắng nóng.

Đá Me

Đá me, hay tên đầy đủ là nước đá me, không chỉ có đá lạnh và me. Me chín ngào với đường, khóm (thơm) và gừng cho dẻo quẹo. Làm ly đầy đá, múc muỗng to me ngào, rắc đậu phụng giã dập, rồi tha hồ trộn. Thử một muỗng coi: me chua chua, khóm ngọt ngọt, gừng cay nhẹ, đậu phung béo giòn, đá lạnh ngắt tới ê răng, ngon muốn nuốt lưỡi. Đá me, món giải khát giản dị của miền quê Nam Bộ, có lẽ đã xuất hiện từ khi nước đá thông dụng ở miền Nam, và lặng lẽ tồn tại theo dòng đời. 

Cho tới gần đây, sau đoạn phim TikTok về “ly đá me ngon nhất Sài Gòn”, đá me mới thật sự được nhiều người biết đến. Người làm ly đá me được giới trẻ yêu thích là hai ông bà tuổi xấp xỉ 70, bán đá me và nước giải khát hơn 20 năm. Nằm trước nhà số 96 Cao Thắng, quận 3, sạp hàng của ông Chiến bà Nga giản dị và gần gũi như bao sạp hàng rong khác trên đường phố Sài Gòn. 

Cả hai ông bà đều hồn hậu xưng “ba, má’ và khách trẻ kêu lại “ba, má” xưng con ngọt xớt. Ly đá me nào cũng đầy vun, khách xin thêm gì bà vui vẻ múc thêm cái đó, dù là me, thơm ngào hay đậu phụng. Để có ly đá me ngon lành, ông bà đã cẩn thận ngào me, sên thơm và rang đậu phụng từng mẻ một. Sự tận tâm lẫn tính hào sảng của hai ông bà làm nên hương vị đặc biệt cho ly đá me, dỗ khách quay lại mua hoài.

Bình Bát Dầm

Cùng họ với mãng cầu nhưng bình bát chịu số phận hẩm hiu: không được trồng mà mọc hoang dọc bờ kinh rạch ao hồ. Cây bình bát có thân gỗ cứng, chớ lầm với dây bình bát cho lá nấu canh. Lá dây bình bát mềm, hình trái tim còn lá cây bình bát dày, cứng cáp, thuôn dài. Dễ phân biệt nhất là nhìn trái: trái dây bình bát đỏ rực ngược với trái cây bình bát xanh non rồi vàng tươi khi chín.

Đi tìm bình bát chín giống như Trọng Thủy đi theo lông ngỗng của Mỵ Châu ngày xưa, khác ở chỗ nay ta đi theo mùi hương. Bình bát khi chín thơm ngọt ngào, mùi thơm lan xa nên rất dễ tìm. Kiến vàng rất khoái bình bát chín, nên hái bình bát nhớ cẩn thận kẻo kiến vàng cắn vài cái hỏi thăm.

Vỏ trái quách cứng bao nhiêu thì vỏ bình bát mềm bấy nhiêu. Chỉ cần lấy dao gọt nhẹ, vỏ rơi xuống lộ ra ruột vàng ươm như màu mít chín. Rút lõi giữa bạn sẽ thấy nhiều múi nhỏ hiền hòa nằm bên nhau, mỗi múi có lớp cơm dày bọc lấy hạt đen nhánh như hạt mãng cầu. Đường cát trắng tinh yểu điệu nắm tay múi bình bát xoay tròn theo điệu nhạc trữ tình. Khi hai bên đã hoàn toàn quấn quít lấy nhau, đá đập nhỏ nhảy vô tăng mùi mẫn. Bình bát thơm thơm, ngọt ngọt, dai dai, lành lạnh. Nhớ nhả hột chớ đừng nhai hết như quách.

Tôi thích sưu tầm mấy câu ca dao tục ngữ dính líu tới món mình tả, nhưng lần này bị “tổ trác” hay sao mà tìm hoài không thấy câu nào coi đặng. Vậy mình làm “ca dao đời mới”, biết đâu một trăm năm nữa sẽ thành ca dao “thứ thiệt”:

Quách dầm, bình bát, đá me,

Mát ngon bổ rẻ, anh mê suốt đời.

Miền Nam có mấy thức uống giản dị dân dã vậy đó, “tưởng không ngon mà ngon không tưởng”. Đừng quên tụi nó nghen! 

mlefood – Minh Lê